Rozproszone osadnictwo smolarzy i młynarzy nad rzeką Ratwicą w źródłach zauważalne jest już w I połowie XVIII w. (inwentarz z 1723 r. wymienia osiadłych tam Piotra Kukiełkę, Łubiarza, Paczosa oraz Muchę). Z kolei inwentarz z 1728 r. informuje, że osiadł tam Jakub Wolanin z Soli, który pięć lat później płacił czynsz na rzecz ordynacji w wysokości 6 złotych polskich i zajmował się już wtedy prawdopodobnie smolarstwem. W 1742 r. Jakub Wolanin zaczął płacić także czynsz z nowo wyrobionego pola (w kwocie 10 zł) w Mokrej Bukownicy, a trzy lata później z pola sianego przy osiadłości oraz w Księżej Dąbrowie (dzisiaj łąki nad Ratwicą na wschód od Księżej Góry). To właśnie Jakuba Wolanina powinniśmy uznawać za założyciela osady, od jego nazwiska też w latach późniejszych, przyjmie się nazwa wsi, istniejąca do dzisiaj.

W połowie XVIII w. w okolicy zamieszkiwali Młynarze Paczosy (dzisiaj Ratwica), Łubiarze oraz Pieczykolanowie na tzw. Długiej Wodzie (na północ od Ratwicy). Kilka lat później grunty po ojcu przejęli synowie Stanisław i Matus (Maciej) Wolaninowie, którzy pobudowali swoje chałupy, zaczęli wyrabiać nowiny i podobnie jak ojciec zajmowali się wyrobem mazi. W ich okolicy osiadł także Maciek Mróz. Od lat 60-tych XVIII w. osadnicy Wolaninowie zaczęli być uznawani za budziarzy – osadników leśnych o odrębnych prawach i powinnościach na rzecz Ordynacji Zamojskiej. Wtedy też w księgach metrykalnych zaczynają pojawiać się nazwy „Wolaniny”, jako określenie miejscowości. Naprzemiennie używana jest też nazwa „Ratwica”. W 1792 r. na Wolaninach zamieszkiwało pięciu gospodarzy, którzy mieli ogrody i pola „Za Górą”: Stanisław Wolanin (był leśnym, tj. pilnował lasów ordynackich), Wawrzyniec Wolanin, Matus Wolanin, Maran (?) Wolanin, a także Jędrzej Mróz, który miał też pólko w borze.

W tych latach Wolaniny pojawiają się także na źródłach kartograficznych, po raz pierwszy na mapie Miega z lat 1779-1783. W opisie do mapy stworzonym w tym czasie przez austriackich kartografów czytamy że „strumień Ratwica, płynący przez łąki, ma dno bardzo bagniste, a przez swoje wylewy sprawia, że łąki stają się niedostępne; woda jest zdatna do picia” oraz że „droga, która idzie przez łąki do chałupy Rakówka jest bardzo grząska, do użytku jedynie przy bardzo suchej pogodzie. Trakt do Biłgoraja jest nieco piaszczysty”.

Od początku istnienia osady jej mieszkańcy związani byli z lasem, sprawowali funkcję Leśnych (pilnowali lasów), a także wyrabiali smołę (maź), potaż (popiół), uprawiali także pola i łąki oraz zajmowali się hodowlą krów i owiec.

Wykorzystano akta z Archiwum Państwowego w Lublinie, zespół: Archiwum Ordynacji Zamojskiej w Zwierzyńcu:

Sygn. 1541 Rewizja pól sznurowych wsi Tereszpola od roku 1723 do roku 1762,

Sygn. 1538 Rewizja Klucza Zwierzynieckiego

Sygn. 1540 Inwentarz klucza zwierzynieckiego z 1792 r.

Sygn. 1149 [Atlas] - Zbiór map lasów ordynackich w Galicji in martio 1793 uczynionych

oraz

Mapa Miega (mapire.eu) oraz opisy do niej w: Galicja na józefińskiej mapie topograficznej 1779-1783, tom 8

Opr. Dominik Róg